Asam Keping yang Banyak Manafaat

23 Jun 2024

Ditulis oleh:

Prof. Dr. Noraini Talip

(ntalip@ukm.edu.my)


Ketua Taman Botani

Jabatan Sains Biologi dan Bioteknologi,

Fakulti Sains dan Teknologi,

Universiti Kebangsaan Malaysia

Muhammad Fitri Hafiz Bin Azhar


Taman Botani Bangi, 

Jabatan Sains Biologi dan Bioteknologi,

Fakulti Sains dan Teknologi

Universiti Kebangsaan Malaysia

Pengenalan


Asam keping merupakan produk yang dihasilkan daripada buah spesies Garcinia atroviridis yang dikenali oleh masyarakat tempatan sebagai pokok asam keping atau pokok asam gelugur. Nama sinonim bagi Garcinia atroviridis ialah Garcinia cambogia. Spesies ini adalah daripada genus Garcinia dalam famili Clusiaceae. Buah bagi spesies ini mempunyai rasa atau aroma asam yang kuat, dan produk asam keping ini sangat penting dalam masakan tradisi masyarakat  di Malaysia, Indonesia, Singapura, Brunei dan Thailand.


Asam keping ini boleh digunakan untuk  menambahkan rasa dalam hidangan seperti dalam masakan sambal, masak lemak cili padi, laksa, masak asam pedas, dan sebagainya. Pokok asam gelugur telah dikategorikan sebagai tanaman rempah ratus kerana nilai astetiknya, yang banyak digunakan dalam kulinari dan perubatan.


Pokok asam keping merupakan spesies pokok nadir yang memang berasal dari Malaysia, telah ditanam untuk kegunaan penduduk setempat terutamanya orang Melayu sejak beribu tahun dahulu. Pokok ini kemudian telah dibawa dan ditanam ke negara-negara jiran seperti di Indonesia, Thailand, Filipina, dan termasuk juga India terutama ketika penjajahan British ke atas Tanah Melayu. Di Semenanjung Malaysia, antara negeri-negeri yang didapati mempunyai banyak penanaman pokok asam keping ini adalah seperti di Johor, Negeri Sembilan, Pahang, Terengganu, Perak, Kedah, Pulau Pinang dan Kelantan.


Selain itu pokok ini boleh juga ditemui di Perlis, Selangor, Sabah dan Sarawak. Perak merupakan negeri yang paling tinggi keluasan tanah digunakan untuk penanaman pokok asam keping dan justeru itu ia merupakan negeri utama pengeluaran asam keping di Malaysia. Terdapat juga pokok asam keping di kawasan hutan dan buahnya dikutip secara berkala oleh penduduk kampung yang berhampiran. Nama asam keping lebih sinonim kepada penduduk di tengah dan selatan Semenanjung Malaysia manakala asam gelugor lebih sinonim kepada penduduk di utara Semenanjung Malaysia.


Pokok asam gelugur boleh mencapai ketinggian maksimum melebihi 20 meter, berdaun ringkas, tunggal, bentuk daun oblong, berwarna hijau gelap dan permukaan atas berkilat (Gambar 1 & 2). Pucuk muda pokok asam gelugur berwarna kemerahan dan bertukar hijau tua apabila matang. Buah asam gelugur berwarna hijau cerah dan akan jingga kekuningan apabila buah matang. Bentuk buah asam gelugur agak berbeza-beza mengikut varieti sama ada berbentuk bulat, oval atau oblong. Berat buah adalah  di antara 100-700 gram sebiji dan mempunyai 12-16 lobus.

Gambar 1: Asam keping daripada buah Garcinia atroviridis

Kebaikan dan Keistimewaan Asam Keping


Asam keping telah dilaporkan mengandungi beberapa vitamin dan mineral yang penting untuk kesihatan, seperti vitamin C, vitamin B, kalsium, fosforus, dan zat besi. Vitamin C terkenal sebagai agen antioksidan yang dapat membantu melawan kerosakan sel akibat daripada radikal bebas. Asam keping mengandungi Asid Hidroksisitrik (HCA), yang diketahui mempunyai beberapa potensi manfaat kesihatan. Ekstrak Asid Hidroksisitrik (HCA) daripada asam keping adalah terhasil daripada air buahnya. Ia tidak beracun atau memberi kesan toksik, tanpa perasa, serbuknya pula tidak berbau. Asid Hidroksisitrik (HCA) bertindak mengekang, menghalang, dan juga menghadkan pengumpulan asid-asid lemak dan kolesterol (lipogenesis) dalam badan.

Asam keping juga mengandungi nutrien yang boleh menambah nilai pemakanan kepada tubuh. Selain Asid Hidroksisitrik (HCA) dan vitamin C, asam keping juga mengandungi asid sitrik, asid tartarik, asid malik, asid askorbik, flavonoid, serat, vitamin, dan mineral. Asid askorbik daripada asam keping berfungsi sebagai antibakteria. Daunnya pula mengandungi serat, karbohidrat, alkoloid, vitamin, dan mineral. Selain rasa masam, asam keping mempunyai sifat antioksidan dan pelbagai flavonoid yang bermanfaat.


Nilai Ekonomi


Garcinia atroviridis mempunyai nilai ekonomi yang tersendiri. Nilai Ekonomi asam keping dapat dilihat di beberapa negara di Asia seperti Malaysia,Thailand, Indonesia, Filipina, dan banyak lagi. Garcinia atroviridis dikategorikan sebagai tanaman rempah ratus kerana nilai astetiknya yang banyak digunakan dalam bidang kulinari dan perubatan. Tanaman G. atroviridis banyak dikeluarkan oleh negara-negara Asia lain termasuklah Thailand, Indonesia, India, dan Filipina. Selain menyumbang kepada sektor industri makanan, asam keping juga mempunyai nilai ekonomi yang tinggi terutama dalam industri perubatan dan kini ia telah mula ditanam secara komersial terutama di bahagian utara semenanjung Malaysia.

Purata harga ladang keseluruhan untuk buah asam keping segar boleh mencapai sehingga RM1.60 sebiji dengan anggaran berat buah 500 gram sebiji. Manakala untuk harga ladang asam keping pula, secara puratanya boleh mencapai sehingga RM19.50 sekilogram. Bagi harga asam keping diperingkat pengguna pula ianya boleh mencapai harga purata sebanyak RM33.00/kg.

Analisa mengenai ekonomi pengeluaran yang dijalankan kepada penanam asam keping di semenanjung Malaysia, penanaman yang diusahakan dengan keluasan 91 sebanyak 2 hektar menunjukkan kadar nilai bersih (NPV) yang positif iaitu sebanyak RM73 ribu. Ini menunjukkan bahawa penanaman asam keping adalah sangat berdaya maju untuk diusahakan oleh petani di Malaysia. Asam Keping yang telah dipotong, diawet dan dikeringkan untuk digunakan dalam masakan.

Gambar 2: Pokok dan batang Garcinia atroviridis

Nilai dan Manafaat Lain Asam Keping


Secara umumnya, asam keping daripada Garcinia atroviridis mempunyai pelbagai nilai dan khasiat dan telah digunakan secara meluas terutamanya di beberapa negara di Asia seperti Malaysia. Indonesia, Thailand, dan Filipina. Antara beberapa kegunaan dan manafaat asam keping adalah:


1. Faedah Makanan


Asam keping kerap digunakan dalam masakan tradisional untuk memberikan rasa asam yang segar pada sajian hidangan. Ini menjadikan asam keping sebagai bahan khas dalam berbagai masakan seperti asam pedas, kari, dan hidangan-hidangan asam lainnya. Biasanya, asam keping ini dikeringkan untuk proses awet dan kemudian digunakan dalam bentuk kering.


Asam keping sering digunakan sebagai bahan tambahan dalam masakan terutama untuk memberikan rasa masam yang segar. Rasanya yang unik boleh meningkatkan rasa makanan, seperti hidangan pedas dan masam, sup atau makanan laut. Selain itu, penggunaan asid cip dalam masakan juga boleh membantu menghadamkan makanan berlemak. Selain daripada itu pucuk Garcinia atroviridis yang bewarna merah sering dijadikan ulaman bagi penggemar ulam-ulaman.


2. Ubat Tradisional


Selain sebagai penambah perasa masakan, terdapat beberapa masyarakat juga menggunakan sebahagian dari pokok asam keping untuk tujuan ubat-ubatan tradisional untuk penyakit seperti kencing manis. Faedah Kesihatan yang didapati selain manafaat penurunan berat badan, asam jawa cip juga dikatakan mempunyai ciri antimikrob dan anti-radang. Beberapa kajian juga telah menunjukkan potensi asid cip dalam mengawal gula darah dan paras kolesterol dalam badan.


Daripada sudut faedah perubatan, secara tradisinya, asid keping telah digunakan dalam perubatan tradisional untuk merawat pelbagai masalah kesihatan, termasuk gangguan pencernaan, masalah kulit, dan keradangan. Walau bagaimanapun, adalah penting untuk diingat bahawa penggunaan sebagai ubat harus dibimbing oleh pengamal perubatan yang berpengalaman.


3. Penurunan Berat Badan


Asam keping telah menjadi perhatian oleh syarikat komersial dalam industri penurunan berat badan. Beberapa penelitian menunjukkan bahwa Asid Hidroksisitrik (HCA) dapat mempengaruhi metabolisme lemak dan membantutkan penghasilan lemak dalam badan.

Chip asam jawa adalah sumber asid hidroksisitrik (HCA) yang baik, yang telah dikaitkan dengan beberapa manfaat kesihatan. HCA terkenal dengan keupayaannya untuk mengurangkan selera makan dan membantu dalam penurunan berat badan. Selain itu, asid cip juga mengandungi antioksidan yang boleh membantu melawan radikal bebas dalam badan.


Berdasarkan potensi ekonominya, asam keping mempunyai nilai ekonomi yang ketara dan sudah luas digunakan di rantau Asia Tenggara, terutamanya di Malaysia dan Thailand. Buah Garcinia atroviridis biasanya ditanam untuk mengekstrak asidnya, yang kemudian dijual di pasaran tempatan atau dieksport ke negara lain.

Gambar 3: Daun matang Garcinia atroviridis

Kesimpulan


Asam keping mempunyai nilai komersial dan sangat berdaya maju untuk diusahakan di Malaysia kerana permintaan asam keping yang tinggi dalam beberapa sektor, terutamanya sektor makanan.  Setakat ini, penyelidikan mengenai asam keping dan potensinya dalam kesihatan manusia masih lagi terbatas, dan beberapa hasil penyelidikan mengenai asam keping adalah bersifat kontroversi. Penting untuk diingat bahwa meskipun ada potensi manfaat, penggunaan asam keping dalam bentuk tambahan atau ekstrak perlulah diawasi dan mendapat rundingan daripada pakar perubatan. Kesan sampingan, dos dan potensi asam keping berinteraksi dengan ubat-ubatan moden masih memerlukan penyelidikan lebih lanjut.


Asam keping secara umum adalah bahan yang berharga dalam masakan dan mempunyai beberapa manfaat kesihatan yang berpotensi, tetapi seperti semua perkara, penggunaan yang berlebihan juga boleh memberi kesan negatif. Jika anda ingin memanfaatkan keping asid, adalah penting untuk mengambilnya dengan bijak dan seimbang. Secara umumnya buah asam keping telah digunakan sekian lama secara tradisional dalam menurunkan tekanan darah, merawat batuk dan sakit tekak, menurunkan kadar kolesterol, dan juga mampu me menurukan berat badan, mencegah serangan jantung, mengubati sakit telinga, menambah nafsu makan, meningkatkan daya tahan tubuh, obat kencing manis dan sakit gigi. Ia merupakan alternatif rawatan ketika menunggu rawatan oleh para doktor bertauliah.

Rujukan